Równość płci w europejskim sektorze występów na żywo: refleksje i materiały źródłowe

Równość płci oraz starania na rzecz jej osiągnięcia muszą być kluczowym elementem ochrony i wspierania różnorodności ekspresji kulturowej i godnych warunków pracy w sektorze. Równocześnie ekspresja kulturowa wspierająca równość płci może odegrać rolę w zmianie indywidualnych i zbiorowych poglądów, eliminowaniu stereotypów i wzmacnianiu głosu tych, którzy wciąż są niewidoczni lub milczący.

Równość płci należy do kluczowych wartości w obrębie praw podstawowych UE [1] i podstawowych zasad Europejskiego Filaru Praw Socjalnych. Prawa kulturowe są prawami człowieka mającymi powszechne zastosowanie niezależnie od płci. Stanowią ponadto warunek wzbogacania różnorodności kulturowej. Zasady te znajdują potwierdzenie również w innych dokumentach. Na przykład, prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jej dobrodziejstw jest zapisane w Artykule 27 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 roku. Konwencja UNESCO z 2005 roku w sprawie ochrony i promowania różnorodności form wyrazu kulturowego stwierdza, że “strony dołożą starań, by stworzyć na swoim terytorium warunki należycie uwzględniające szczególne uwarunkowania i potrzeby kobiet” (Unesco 2005).

Pomimo wszystkich tych dokumentów, deklaracji i woli politycznej jest jeszcze dużo do zrobienia w dziedzinie równości płci w sektorze twórczym. Nierówności strukturalne, jakie napotykają artystki i kobiety zawodowo zajmujące się kulturą, identyfikujące się jako odrębna płeć, są często niezwykle oporne na zmianę. Nadal istnieje wiele barier, a pandemia Covid-19 w wielu przypadkach pogorszyła sytuację.

Nierówność płci wiąże się ze złożonymi zjawiskami, których przyczyny i implikacje nie są często dostrzegalne i którym niełatwo zaradzić. Kobiety nadal napotykają większe przeszkody w dostępie do rynku pracy, stanowisk kierowniczych, nie są także równoprawnie traktowane pod względem wynagrodzenia za wykonywaną pracę. Stereotypy płciowe okazują się niezwykle trwałe. Różnica w wynagrodzeniach ze względu na płeć w 2019 roku wynosiła średnio w Europie około 14% i nie zmienia się znacząco od wielu lat [2]. Niestety nic nie wskazuje na to, by ta różnica była mniejsza w sektorze kultury i twórczym. Zjawisko to ma szersze implikacje. Na przykład, różnice w wynagrodzeniach są wzmacniane przez różnice między płciami w obciążeniu pracami opiekuńczymi, a zarazem przyczyniają się do wzmocnienia tych różnic. To kobiety są zazwyczaj głównymi wykonawcami pracy opiekuńczej na rzecz dzieci i członków rodziny w podeszłym wieku [3]. Oznacza to, że ciężar nieodpłatnej pracy opiekuńczej w rodzinach spada głównie na kobiety. Powoduje to, że kobiety mają często trudności w powrocie na rynek pracy po urlopie macierzyńskim i/lub przerwie w karierze zawodowej i często zgadzają się na pracę na niższym stanowisku lub za niższą płacę. Nawet wtedy wciąż pozostaje dla nich wyzwaniem łączenie nieregularnych godzin pracy i obowiązków opiekuńczych. Kolejna komplikacja wynika z tego, że kobiety częściej niż mężczyźni samotnie wychowują dzieci [4].

Innym czynnikiem sprzyjającym nierówności płci są uprzedzenia związane z płcią, które często wpływają na karierę zawodową kobiet w sektorze występów na żywo. W raportach często wskazuje się na sytuację, w której kobiety są nadmiernie reprezentowane na mniej ważnych i eksponowanych stanowiskach, nie zajmują natomiast wcale albo są w mniejszości na wyższych stanowiskach kierowniczych czy najbardziej prestiżowych pozycjach w sektorze. Kobiety częściej występują w mniej reprezentacyjnych obiektach. Reżyserki i twórczynie często mają pole działania ograniczone do mniejszych scen i publiczności. Występuje nadreprezentacja kobiet w mniej prestiżowych rolach koordynatorów, średniego szczebla kadry kierowniczej, asystentów, projektantów kostiumów i scenografów, natomiast mężczyźni częściej pracują w bardziej twórczych i fachowych dziedzinach sektora kulturalnego [5].

Pandemia Covid-19 wyraźnie nasiliła niektóre problemy związane z nierównością płci, choć trudno jeszcze w tym momencie w pełni ocenić jej skutki. Mimo to wyraźnie już widać, że istnieje szereg powodów, dla których mocniej uderzyła ona w kobiety niż mężczyzn w sektorze kultury. Pandemia nie tylko ujawniła istniejące nierówności i niesprawiedliwości na rynku pracy, ale również je nasiliła. Kobiety częściej niż mężczyźni pracują na podstawie czasowych, nieetatowych i innych niestandardowych umów zatrudnienia. Sytuacja staje się jeszcze trudniejsza, gdy bycie kobietą powiązane jest z innymi czynnikami, takimi jak rasa, niepełnosprawność, niski status społeczno-ekonomiczny i obowiązki w zakresie prac opiekuńczych.

Materiały wymienione w przedstawionym niżej wykazie omawiają te złożone wyzwania i stanowiły cenne źródło informacji i refleksji w trakcie realizacji niniejszego projektu. Przykłady dobrych praktyk zawarte w naszej bazie danych ukazują właściwe odpowiedzi na te wyzwania i dokumentują pożyteczne działania w tym obszarze.

---

Materiały źródłowe